“Özel eğitim” denildiğinde genellikle gelişimsel yetersizliği olan çocuklar akla gelir. Oysa zeki ve üstün yetenekleri olan çocuklar da yaşıtlarından farklı gelişim gösterdikleri için, Onlara da özel eğitim gerekir.

Zekâ; olay ve durumları net kavrayabilmeyi, soyut düşünmeyi, karşılaştırma yapmayı sağlayan yetenekleri içerir. Ölçülebilir ve belli bir düzeyin üzerinde olanlar yüksek zekâya sahip olarak adlandırılır. Özel yetenek ise; yaratıcı düşünme, liderlik becerileri, genel zihinsel yetenek, belirli bir psiko-motor yeteneği de kapsayan görsel ve gösteri sanatlarında yeteneği ve yüksek performansı da kapsayan beceriler için kullanılan bir terimdir.

Özel Yetenekli Çocuklar Toplumda Çok Mu?

Toplumda %2-3 civarında zeki ve özel yetenekli bireyler bulunur. Ülkemizde yaklaşık 1.5 milyonun üzerinde üstün yeteneklinin olduğunu varsayarız. Bununla birlikte bazı zeki ve özel yetenekli çocuklar toplum içinde henüz keşfedilemeden kayboluyor. Çok soru sorduğu için, çabuk öğrenip sıkıldığı için veya keşfederek öğrenmesi kısıtlandığı için “yaramaz, düzeni bozan çocuk” olarak damgalanıyor. Eğitim sistemi içinde bu çocuklar fark edilemeyebiliyor ya da beklenen eğitim sürecine dahil edilemiyor.

Ayrıca gerçekten zeki bazı çocuklar zekâ testlerinde performanslarını gösteremeyebiliyor ya da okulda başarılı olamayabiliyor. Bu nedenle toplumda gözümüzün önünde olan ama keşfedemediğimiz çok sayıda zeki çocuk var.

Özel yetenekli çocuklar geleceğin liderleri, bilim insanları, sporcuları, sanatçıları olabilirler ve geleceğimiz için çok önemli icatlar, stratejiler geliştirebilirler. Bu açıdan bakıldığında özel yetenekli çocukların potansiyellerine uygun eğitim verilmesi çok önemli...

Çocuğun Zeki ve Özel Yetenekli Olduğunu Nasıl Anlarız?

Gelişimi diğer çocuklardan farklıdır. Zeki ve özel yetenekli çocuk, çabuk ve doğru düşünebilir, yeni fikirler oluşturur, üretkendir, akademik yetenekleri ileri düzeydedir, çoğunda liderlik becerileri fazladır, görsel ve uygulamalı sanat yetenekleri vardır. Öğrenme hızı yüksek olduğundan bilgi edinmeyi, keşfetmeyi çok sever. Garip, alışılmadık ve farklı özellikleri, hiç kimsenin fark edemediklerini görür. Gülme eylemine yatkınlığı vardır. Hareketli bebek olur ama hiperaktivite değildir! Konuşmaya başladıktan hemen sonra kendiliğinden okuma-yazma öğrenir. Yaşıtlarına göre soyut ve fizik ötesi konulara daha çok ilgi duyar. İlginç ve isabetli felsefi düşünceleri olur. Bilgi birikimi çoktur ama hiç unutmaz. Hayal kurar ve bunları gerçekleştirmek için isabetli strateji geliştirir. Bazen korkusuzca risk alır. Öğrenmek istediği bir konuya ciddiyetle ve dikkatle odaklanır. Dikkat ve hafızasının gücü sayesinde birbirine benzeyen kavramları rahatlıkla ayırt eder. İnsanların bakış açılarını öğrenip yeni bir bakış açısı ile olayları yorumlar. İnatçı, kararlıdır. Maceracıdır. Bazen isyan eder ve muhalif davranır. Mükemmeliyetçidir ve bu nedenle hem kendini hem başkalarını yetersiz görür, beğenmez. Küçük yaşlarda bile idealist düşünür ve davranır. Başarılı olamadığı bir alanda yer almak istemez, rekabetçiliği sevmez, kazanamayacağını bildiği bir rekabete hiç girmez.  Çoğu zaman girişimcilik gerektiren bir konuda hemen katılım sağlar. Her konu hakkında bilgi öğrenmek ister, soru sorar.

Zekâ Testi Yaptırmalı Mı?

Çevredeki insanlar “senin çocuğun çok zeki, zekâsını ölçtür” diye ısrar ederler ve ebeveynler zekâ düzeyini ölçtürmek için heveslidirler. Ancak böyle bir merak bir çocuğa zekâ testi uygulanması için yeterli bir neden değildir. Çocuğun ne kadar zeki olduğunu ispatlamak için uygulanan test çocuğa zarar verebilir. Test sonucuyla çocuk etiketlenmiş olur, bu durum ailenin çocuğu ile olan iletişimini değiştirirebilir, çocuğun arkadaşları arasında kendisini gördüğü yeri değiştirebilir, sosyal ve duygusal gelişimine zarar verebilir. Zekâ testi uygulama kararını bir uzman vermeli ve çocuğun okulda, evde ve sosyal ortamda yaşadığı akademik, iletişim ve davranış sorunları konusunda uzman desteği sürmelidir.

Zeki Çocuk Fark Edilmezse, Zamanla Normal Zekâya Sahip Biri Haline Gelir

Eğer çocukluk yaşlarında üstün zekâ veya özel yetenek keşfedilmezse, çocuk normal zekâlı hale gelir, bu nedenle erken müdahale önemlidir.

Erken çocukluk dönemindeki üstün potansiyeli olan çocuklar tanılanmazsa, uygun olmayan bir sınıfa yerleştirilebilir ve uygun olmayan müfredata dahil edilebilir. Birçok üstün zekâlı çocuk, hiç ders çalışmadan normal bir sınıfta okutulan konuları rahatça anlayabildiği için ders çalışma alışkanlığı edinemez. Bu da ilerideki akademik başarılarını olumsuz etkiler.

Uygun ve nitelikli şekilde desteklenmeyen zeki çocuğun sosyal gelişimi geriler, kişiler arası iletişimde sorunlar yaşar. Akranları onları öteleyebilir. Fark edilmediği ya da yeterince destek görmediği zaman olumsuz davranışlarıyla dikkat çekmeye çalışır. Eğer anne babası ve öğretmeni onu desteklemezse duygusal gelişimi örselenir, içe kapanabilir, özgüvenini yitirebilir.

Zeki ve Üstün Yetenekleri Olan “Özel” Çocuklara Nasıl Eğitim Verilmeli?

Çocuğun gelişim özelliklerine, potansiyeline, ilgilendiği alanlara yönelik zengin uyarıcılı ortam sunulmalıdır. Spor, resim, müzik, tiyatro gibi faaliyetlerde bulunması için zemin hazırlamalıdır. Çocuğun ilgi alanı desteklendiğinde hızla gelişir. Örneğin, görsel-uzamsal yeteneği olan ve çocukluğundan itibaren bu yeteneği geliştirilen çocuk ileride çok başarılı bir mimar olabilir. Gayret etme davranışları övülmelidir, zekâsı değil… Hata yapabileceği ve hataların, öğrenme yolundaki tuğlalar olduğu anlatılmalıdır. Zorlayıcı öğrenmeye ve daha fazla desteğe ihtiyaç duydukları için mevcut eğitim sisteminin biraz dışına çıkmak gerekebilir. Kurslar, ileri düzey etkinlikler, yarışmalar ve programlar hazırlanarak okuldan kalan zamanlarda bu çocuklar ilgi duydukları veya eksik oldukları alanlarda kendilerini geliştirebilirler. Elbette sadece akademik bilgiler değil; iyi insan olma ve kişilerarası iletişim gibi konularda da farklı desteklerin verilmesi gerekir. Farklı öğrenme ortamı hazırlanması, çocuğun öğrenirken aktif katılımının sağlanması, eğitimin öznesi olarak çocuğun keşfetmesinin desteklenmesi önemlidir.